ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΤΗΣ ΧΑΙΔΩΣ ΚΟΥΚΟΥΛΗ ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΔΙΑΣΩΣΗΣ ΤΗΣ ΣΤΕΓΗΣ
Το κείμενο της κ. Κουκούλη
Ως επίτιμη έφορος αρχαιοτήτων της Εφορείας Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων Καβάλας με 35 χρόνια υπηρεσίας στην προστασία των Μνημείων του Πολιτισμού στην Ανατολική Μακεδονία ,στη μελέτη των οποίων εξακολουθώ να συμμετέχω, θεωρώ ότι αποτελεί καθήκον μου να διατυπώσω τις απόψεις μου για τα προβλήματα προστασίας υλικής και άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς που έχουν προκύψει στην πόλη της Καβάλας με την προγραμματισμένη οικοδομική παρέμβαση της Μητρόπολης Φιλίππων, Νεαπόλεως και Θάσου στο κτήριο αριθ.16.της οδού Κύπρου (ΕΙΚ.1)
Πρόκειται για το γνωστό κτήριο του Συλλόγου Καπνεμπόρων Ανατολικής Μακεδονίας, το οποίο έχει περιέλθει στην πλήρη ιδιοκτησία της Μητρόπολης με την τελευταία προ της διάλυσης του απόφαση του Συλλόγου Καπνέμπορων Ανατολικής Μακεδονίας, η οποία κατήργησε το έτος 2003. την δωρεά του ισογείου του κτηρίου που ο Σύλλογος Καπνεμπόρων Ανατολικής Μακεδονίας είχε παραχωρήσει το 1959 στον Σύνδεσμο «Φίλων Γραμμάτων και Τεχνών Καβάλας ἐς ἀεί χρήση.
Αναρωτιέμαι πως Σύλλογος υπό διάλυση είχε το ηθικό δικαίωμα να αναιρέσει το 2003 τη δωρεά που ο ισχυρός το 1959 Σύλλογος Καπνεμπόρων Ανατολικής Μακεδονίας είχε προσφέρει ως ««ἐς ἀεὶ» » στέγη στον Σύνδεσμο των Φίλων Γραμμάτων και Τεχνών Καβάλας αναγνωρίζοντας το μέγεθος της προσφοράς του στην πνευματική ζωή της Καβάλας. Νομικό βέβαια δικαίωμα να τροποποιήσει την δωρεά αποδείχθηκε ότι είχε ο Σύλλογος των Καπνεμπόρων ,αλλά ο Σύνδεσμος Φίλων Γραμμάτων και Τεχνών Καβάλας εκφράζοντας τον σεβασμό του στον αείμνηστο Μητροπολίτη Φιλίππων Νεαπόλεως και Θάσου κ. Προκόπιο προτίμησε ως πνευματική φωνή της πόλης να θωρακίσει την «ἐς ἀεὶ» παραμονή του στο κτήριο με το ηθικό δικαίωμα που του εξασφάλιζαν η ιστορία του και οι δημόσιες δηλώσεις του Μητροπολίτου κ. Προκοπίου.
Το καταξιωμένο ηθικό δικαίωμα της παραμονής της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών Καβάλας στο κτήριο ουδέποτε αμφισβήτησε ο μακαριστός σήμερα Μητροπολίτης Προκόπιος, ο οποίος στην ισόβια μητροπολιτική θητεία του στην Καβάλα είχε δώσει στην τοπική κοινωνία λαμπρά δείγματα ενσυναίσθητης συμπαράστασης στα «καλά έργα» της ‘θύραθεν’ παιδείας και τέχνης.
Αντίστοιχη σχέση θερμής πνευματικής συμμετοχής στην πολιτιστική ζωή της Καβάλας έχει αναπτύξει και ο διάδοχός τοu νέος μητροπολίτης Φιλίππων Νεαπόλεως και Θάσου Σεβασμιότατος κ. Στέφανος. Η απόφαση του να υλοποιήσει την έκθεση των ιερών κειμηλίων της Μητρόπολης Φίλίππων Νεαπόλεως και Θάσου που είχε προγραμματίσει ο μακαριστός Προκόπιος ήταν επιβεβλημένη και αναμενόμενη από τη τοπική κοινωνία , ενοριακούς ναούς και ιδιώτες ,που είχαν εμπιστευθεί στη Μητρόπολη τους πολλά από τα περιλαμβανόμενα σήμερα στην Συλλογή της Ιερά Κειμήλια.
Τα προβλήματα που προέκυψαν οφείλονται στη διεύρυνση του αρχικού προγράμματος του μακαριστού Μητροπολίτου Προκοπίου ,το οποίο προέβλεπε ως εκθεσιακό χώρο του Κειμηλιαρχείου μόνο τον όροφο του υφιστάμενου κτηρίου.
Το πρόγραμμα ωστόσο αυτό, το οποίο διασφάλιζε την αυτόνομη και αρμονική συνύπαρξη στο κτήριο της Μητρόπολης Φιλίππων Νεαπόλεως και Θάσου με τον Σύνδεσμο Φίλων Γραμμάτων και Τεχνών Καβάλας δυστυχώς δεν εφαρμόστηκε.
Ο νέος Μητροπολίτης Σεβασμιότατος κ. Στέφανος και το Μητροπολιτικό Συμβούλιο επέλεξαν τη διεύρυνση αυτού του αρχικού εκθεσιακού προγράμματος του Κειμηλιαρχείου. Αναλαμβάνοντας τον μουσειακό σχεδιασμό του νέου προγράμματος οι έγκριτοι αρχιτέκτονες -μουσειολόγοι Πάνος Τζώνος και Ματούλα Σκαλτσά ,ομότιμοι καθηγητές αρχιτεκτονικής στην Πολυτεχνική Σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, πρότειναν για τη στέγαση του Κειμηλιαρχείου ουσιαστικά ένα νέο κτήριο, προσθέτοντας στους εκθεσιακούς και πολλαπλών χρήσεων χώρους.
Στο νέο κτήριο, εντάσσεται εξαφανιζόμενο το υφιστάμενο Μέγαρο των Καπνεμπόρων , προστίθεται δεύτερος όροφος με σιδηροκατασκευή και οριζόντιο δώμα με μονάδες φωτοβολταϊκών και επανασχεδιάζονται οι εσωτερικοί χώροι και τα ανοίγματα των όψεων.
Οι δυο όροφοι του κτηρίου καθορίζονται ως μόνιμοι εκθεσιακοί χώροι του Κειμηλιαρχείου και το ισόγειο στεγάζει περιοδικές πολιτιστικές δράσεις. Εξωτερική μεταλλική κατασκευή ως μανδύας σε δύο επίπεδα επικαλύπτει τις δύο όψεις του κτηρίου (ΕΙΚ.2)
Μια σύντομη δήλωση στην Τεχνική Έκθεση προβάλλει την κάτω από τον μεταλλικό μανδύα εξαφάνιση των αρχιτεκτονικών στοιχείων των όψεων του κτηρίου ως επιδίωξη ευμενούς ουδετερότητας του νέου κτηρίου προς το παρακείμενο κηρυγμένο ιστορικό διατηρητέο κτήριο, το Μέγαρο Τόκου.
Κατά την άποψη μου δεν πρόκειται για ουδέτερο αλλά για ένα προκλητικά επιδεικτικό μοναχικό κτήριο ,το οποίο κλεισμένο στον εαυτό του δεν έχει- και δεν θέλει να έχει- σχέσεις με το δομημένο περιβάλλον του. Με το όγκο του και τον μεταλλικό μανδύα του το νέο διώροφο κτήριο προβάλλει ανταγωνιστικά την παρουσία του στην τελείως διαφορετικού πολιτιστικού και ιστορικού πλαισίου οδό Κύπρου.
Το βασικό ωστόσο πρόβλημα δεν είναι ούτε η μορφή του, ούτε η ένταξη του στο κηρυγμένο ιστορικό διατηρητέο δομημένο περιβάλλον της οδού Κύπρου με τα εξ κηρυγμένα ιστορικά διατηρητέα αρχιτεκτονικά μνημεία του τέλους του 19ου και των αρχών του 2υου αιώνα (ΕΙΚ.3).
Το μείζον πρόβλημα που προκύπτει είναι η εξαφάνιση του κτηρίου των Καπνεμπόρων και της Στέγης των Φίλων Γραμμάτων και Τεχνών που προϋποθέτει η ανέγερση του. Την αρχιτεκτονική ωστόσο πολιτιστική κληρονομιά της Καβάλας δεν την αντιπροσωπεύουν μόνο τα κηρυγμένα ιστορικά διατηρητέα του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα, περιόδου ακμής της Καβάλας ως πόλης επεξεργασίας του καπνού και κέντρου του διεθνούς καπνεμπορίου στην Οθωμανική αυτοκρατορία, (ΕΙΚ.3), αλλά και κτήρια του πρώτου μισού του 20ου αιώνα, εξ ίσου εμβληματικά για την ιστορία της Καβάλας ως πόλης του Ελληνικού Κράτους, που βίωσε κορυφαία δραματικά γεγονότα δυο Παγκόσμιων πολέμων και γνώρισε την ελπιδοφόρα ανάπτυξη δύο μεταπολεμικών περιόδων.
Τα κτήρια αυτά δεν έχουν κηρυχθεί ιστορικά διατηρητέα μνημεία είναι όμως εξ ίσου σημαντικά μνημεία της ιστορίας της Καβάλας, γιατί συνδεδεμένα με τη ζωντανή μνήμη της πόλης διασώζουν και την ενέργεια
της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς που διαμορφώνει την ιδιαίτερη ατμόσφαιρα κάθε πόλης.
Σ’ αυτήν τη κατηγορία των κτιρίων ανήκει ,και το Μέγαρο των Καπνεμπόρων Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης στο δυτικό άκρο της οδού Κύπρου (ΕΙΚ.4). Οι δύο επιγραφές στη νότια όψη του τεκμηριώνουν δυο σημαντικά κεφάλαια της ιστορίας της πόλης στην πρώτή μετά τη λήξη του Β Παγκόσμιου Πόλεμου δεκαετία: Την παρουσία της Καβάλας στην ακμάζουσα ακόμη επεξεργασία και εμπορία του καπνού
στην Ανατολική Μακεδονία και τη δυναμική του πολιτιστικού προσώπου που είχε αναπτύξει την ίδια περίοδο η πόλη με τη Στέγη του Συνδέσμου Φίλων Γραμμάτων και Τεχνών.
Με τη σταδιακή μετά το 1970 λόγω της παρακμής του καπνεμπορίου απομάκρυνση των Καπνεμπόρων από τα γραφεία του ορόφου ο Σύνδεσμος Φίλων Γραμμάτων και Τεχνών με την συγκατάθεση του Καπνεμπορικού Συλλόγου επεξέτεινε κατά καιρούς πολιτιστικές δράσεις του και στον άνω όροφο ,του κτηρίου , το οποίο τελικά ταυτίσθηκε με τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών και αναδείχθηκε σε πολιτιστικό τοπόσημο της πόλης.
Ο αρχιτέκτονας Χρήστος Μπάτσης, γνωστός για την καθαρότητα της σχεδιαστικής γραμμής και τη λειτουργικότητα της αρχιτεκτονικής σύνθεσης σε μια σειρά κτηρίων που σχεδίασε και υλοποίησε στην Καβάλα και στην Πανεπιστημιούπολη της Θεσσαλονίκης στο κτήριο αυτό, όπως και στο γειτονικό κτήριο της Μητρόπολης Φιλίππων Νεαπόλεως και Θάσου (ΕΙΚ.5), έχει προσεγγίσει με σεβασμό την εφαπτόμενη ζώνη των εμβληματικών μνημειακών κτηρίων της οδού Κύπρου, για τα οποία τότε δεν είχε ακόμη εκδηλωθεί καμμιά κρατική μέριμνα προστασίας.
Το κτήριο των Καπνεμπόρων της Καβάλας του 1959 εντάσσεται διακριτικά ως κτήριο συνοδείας στο παρακείμενο εμβληματικό για την Καβάλα κτηριακό σύνολο των εξ ιστορικών διατηρητέων κτηρίων του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα. (ΕΙΚ.8)
Ως αρχιτεκτονικός τύπος της αστικής μονοκατοικίας κατοικίας -γραφείων συνομιλεί ειρηνικά με την γειτονική του κηρυγμένη ιστορική διατηρητέα οικία του Έλληνα καπνέμπορα Δημητρίου Τόκου και παραπέμπει στα αντίστοιχα κτήρια κατοικιών- γραφείων των Καπνεμπορικών Εταιρειών Herzog κσι VIX .(ΕΙΚ.5)
Παράλληλα το κτήριο του Χρήστου Μπάτση με το χαμηλό ύψος του, το οποίο, όπως αποδεικνύεται από παλιές φωτογραφίες, (ΕΙΚ.6) ακολουθεί το ύψος του προγενέστερου μονώροφου κτηρίου που αντικατέστησε, όχι μόνο δεν πιέζει το γειτονικό Μέγαρο Τόκου και δεν κλείνει τα παράθυρα της δυτικής όψης του, αλλά εξασφαλίζει την προβολή στον ορίζοντα των οδών Φίλιππου, Κύπρου και Βενιζέλου του Μητροπολιτικού Μεγάρου και του ενταγμένου στο κτήριο της Μητρόπολης μεσοπολεμικού ναΐσκου του Αγίου Γεωργίου,(ΕΙΚ.7) οίκου προσευχής του πρώτου Μητροπολίτου της νεοσύστατης το 1924 Ιεράς Μητροπόλεως Φιλίππων και Νεαπόλεως του μακαριστού Χρυσοστόμου, κατά κόσμον Θεμιστοκλή Χατζησταύρου ,στενού συνεργάτου στον Μακεδονικό Αγώνα του Μητροπολίτου Φιλίππων Δράμας και Ζιχνών και εν συνέχεια Σμύρνης εθνομάρτυρος Χρυσοστόμου.
Αυτός ο ναΐσκος -οίκος προσευχής που ο πρώτος μητροπολίτης της νεοσύστατης μητρόπολης Φιλίππων και Νεαπόλεως Χρυσόστομος είχε ανεγείρει στη δεκαετία του 1930 έχει ανακαινισθεί αλλά εξακολουθεί να διασώζει και να μεταφέρει στο κέντρο της σύγχρονης πόλης την αύρα της πρώτης παρουσίας της νεοσύστατης Μητρόπολης Φιλίππων και Νεαπόλεως στην τότε Καβάλα των προσφύγων . Θα ήταν κρίμα στο έτος του λαμπρού εορτασμού του πρώτου Ιωβηλαίου της Μητρόπολης Φιλίππων Νεαπόλεως και Θάσου να υψωθεί ο δεύτερος όροφος του Κειμηλιαρχείου που θα αποκόψει αυτή την αβίαστη σχέση της Μητρόπολης με την πόλη (ΕΙΚ.8).
Είναι ωστόσο κρίμα που επίλεκτοι αρχιτέκτονες ,όπως οι μελετητές του διώροφου κτηρίου του Κειμηλιαρχείου , δεν «είδαν» το νεωτερικό για την εποχή του κτήριο του ομοτέχνου τους Χρήστου Μπάτση ως ένα αξιόλογο αρχιτεκτονικό έργο με τα πρώτα δείγματα μοντερνισμού στην ελληνική αρχιτεκτονική, των μεταπολεμικών χρόνων ,τα οποία είχαν φθάσει και στην επαρχιακή Καβάλα ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 50, 2 (ΕΙΚ.9). ούτε εκτίμησαν την αυθεντικότητα της σχέσης του με το ιστορικό αρχιτεκτονικό τοπίο της οδού Κύπρου με τη σειρά των εξ κηρυγμένων ιστορικών διατηρητέων κτηρίων.
Είναι κρίμα που δεν «είδαν» αυτό το κτήριο ούτε οι θεσμικά υπεύθυνες για την προστασία των Νεωτέρων Μνημείων της Ελλάδας Υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, των οποίων το Κεντρικό Συμβούλιο Νεότερων Μνημείων ενέκρινε ομόφωνα την αρχιτεκτονική μελέτη του διώροφου Κειμηλιαρχείου που το εξαφανίζει και απέρριψε ομόφωνα την Αίτηση Θεραπείας, η οποία επιχειρεί να το σώσει.
Κρίμα που και οι τοπικές θεσμικές οργανώσεις των αρχιτεκτόνων κάτω από το βάρος της καταλυτικής εγκριτικής απόφασης του Υπουργείου Πολιτισμού δεν βρήκαν τη δύναμη να συσπειρωθούν και να αντιδράσουν!
Μετά την έκδοση και .οικοδομικής άδειας για την ανέγερση του νέου διωρόφου κτηρίου για τη στέγαση Κειμηλιαρχείου η κήρυξη του κτηρίου αριθ.16 της οδού Κύπρου ως διατηρητέου με βάση το άρθρο 6 παρ. 3α και 5β του Νέου Οικοδομικού Κανονισμού απομένει ως η μοναδική για τη διάσωση του κτηρίου λύση.
Το κτήριο της οδού Κύπρου 16 συγκεντρώνει όλες τις προδιαγραφές που προϋποθέτει η κήρυξή του βάσει του άρθρου 6 παραγρ.3α και 5β του Γενικού Οικοδομικού Κανονισμού και δεν καταργεί την έκθεση των Ιερών Κειμηλίων της Μητρόπολης Φιλίππων ,Νεαπόλεως και Θάσου στον υφιστάμενο όροφο , όπως άλλωστε είχε αρχικά προγραμματισθεί.
Η προσθήκη χαρακτηριστικών Εκκλησιαστικού Μουσείου στο Κειμηλιαρχείου στην οποία φαίνεται να καταλήγει το νέο εκθεσιακό πρόγραμμα αδικεί τη Μητρόπολη Φιλίππων Νεαπόλεως και Θάσου, η οποία δικαιούται ως η πρώτη Αποστολική Εκκλησία της Ευρώπης να διεκδικήσει στο εγγύς μέλλον την ίδρυση Εκκλησιαστικού Μουσείου ως μεγάλου έργου εθνικής και παγκόσμιας εμβέλειας.
Οι αρμόδιες Υπηρεσίες του Υφυπουργείου ο Μακεδονίας Θράκης έχουν τη δυνατότητα με την κήρυξη ως διατηρητέου του κτηρίου αριθ. 16 της οδού Κύπρου να αποτρέψουν την εξαφάνιση ενός αξιόλογου κτηρίου της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής ενταγμένου σε κηρυγμένο ιστορικό διατηρητέο αρχιτεκτονικό τοπίο και φορτισμένου με την ιστορική μνήμη της πόλης και με την άυλη πολιτιστική ενέργεια του Συνδέσμου των Φίλων Γραμμάτων και Τεχνών Καβάλας, στον οποίο η Βόρειος Ελλάδα χρωστά ανάμεσα στα άλλα την ίδρυση του Φεστιβάλ αρχαίου δράματος στα αρχαία θέατρα Φιλίππων και Θάσου και η Θεσσαλονίκη το ξεκίνημα του Κρατικού Θέατρου Βορείου Ελλάδος.
