Ποιός σκέπει την «Στέγη»;
Ο ΣΦΓΤ Καβάλας υπό διωγμόν
Η επιχείρηση απομάκρυνσης του ΣΦΓΤ (Σύνδεσμος Φίλων Γραμμάτων και Τεχνών) της Καβάλας απ’ τη φυσική του έδρα επί της οδού Κύπρου αριθ. 16, είναι κατά τη γνώμη μου αδικαιολόγητη και απόλυτα κατακριτέα. Το κτήριο, στο οποίο στεγάζεται ο Σύνδεσμος απ’ το 1960, έργο του διακεκριμένου αρχιτέκτονα της πόλης Χρίστου Μπάτση, εκτός απ’ το αρχιτεκτονικό του ενδιαφέρον αποτελεί σημαντικό τοπόσημο της πόλης. Η κήρυξή του ως διατηρητέου εκκρεμεί σε Υπηρεσία του Υφυπουργείου Μακεδονίας Θράκης, το οποίο έχει κηρύξει διατηρητέα πολλά κτήρια της πόλης, τα περισσότερα απ’ τα οποία υπολείπονται της ιστορικής και αισθητικής του αξίας. Κτίστηκε και ανήκε στον Σύλλογο των καπνεμπόρων της πόλης, οι οποίοι επέλεξαν να χρησιμοποιούν τον πρώτο όροφό του για τις συνεδριάσεις και συναντήσεις τους, ενώ η χρήση του ισογείου, κατά γραπτή μαρτυρία του αείμνηστου Χαράλαμπου Λαλένη, γυμνασιάρχη και εξέχουσας πνευματικής προσωπικότητας της πόλης, παραχωρήθηκε «ες αεί», με ομόφωνη απόφαση του Συλλόγου, η οποία ανακοινώθηκε στον Σύνδεσμο στις 30.1.60, στη Μεγάλη Λέσχη, στη διάρκεια της πανηγυρικής εκδήλωσης της Σχολικής Κοινότητας για τον εορτασμό της γιορτής των Τριών Ιεραρχών, απ’ τον –περιχαρή γι’ αυτή την απόφαση, κατά την παραπάνω γραπτή μαρτυρία– τότε πρόεδρο του Συλλόγου Παγγαιορίτη Νικόλαο Πετρίδη, προσωπικό φίλο του αείμνηστου προέδρου της χώρας, επίσης Παγγαιορίτη, Κωνσταντίνου Καραμανλή.
Η δράση του ΣΦΓΤ είναι αξιομνημόνευτη, γνωστή στο Πανελλήνιο, και κέρδισε τη στέγη του για το μέχρι τότε αξιόλογο πνευματικό και καλλιτεχνικό του έργο απ’ το 1951, οπότε πρωτοξεκίνησε. Απ’ τις θέσεις του προέδρου και των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου παρήλασαν διακεκριμένοι άνθρωποι του Πνεύματος και της Επιστήμης στην Ελλάδα και το εξωτερικό, όπως ο αρχαιολόγος, διευθυντής της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας Δημήτριος Λαζαρίδης, ο καθηγητής αρχαιολογίας στο ΑΠΘ Γιώργος Χουρμουζιάδης, η επί δεκαετίες αρχαιολόγος και διευθύντρια του Αρχαιολογικού Μουσείου Καβάλας Χάιδω Κουκούλη-Χρυσανθάκη, ο ποιητής Γιώργος Στογιαννίδης, οι συγγραφείς Πρόδρομος Μάρκογλου και Ηλίας Παπαδημητρακόπουλος, ιδρυτής ήδη απ’ το 1959 της Κινηματογραφικής Λέσχης του Συνδέσμου, και πολλοί άλλοι. Στο πίσω μέρος του ισόγειου χώρου, το 1988 κατασκευάστηκε θεατράκι 110 θέσεων, που φιλοξένησε επί δεκαετίες πλήθος καλλιτεχνικών, λογοτεχνικών κ.ά. εκδηλώσεων. Σε εικαστικές εκθέσεις που διοργανώθηκαν, συμμετείχαν πολλοί σημαντικοί καλλιτέχνες, αρκετοί απ’ τους οποίους, ο Τάσσος, η Κατράκη, ο Σικελιώτης, ο Καράς κ.ά., φεύγοντας, δώρισαν στον Σύνδεσμο έργα τους, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μια σημαντική συλλογή ζωγραφικών έργων και χαρακτικών. Δωρεά αξιόλογη έκαναν και οι γονείς του Καβαλιώτη ηθοποιού Τάσου Υφάντη, που χάρισαν, μετά τον θάνατό του, την πολύ πλούσια θεατρική του βιβλιοθήκη στη βιβλιοθήκη του Συνδέσμου. Στο θεατράκι βρίσκεται το πιάνο που δώρισε στον Σύνδεσμο ο αείμνηστος Μάνος Χατζιδάκις το 1977, χρησιμοποιούμενο σε συναυλίες που διοργανώνονται εκεί.
Το κτήριο γειτονεύει με το Μέγαρο Τόκου, έδρα της Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων του ΥΠΠΟ, το οποίο σώθηκε την τελευταία στιγμή απ’ τους ανθρώπους της Εφορείας, ενώ είχε αρχίσει, κρυφίως απ’ το εσωτερικό του, η κατεδάφισή του. Στη συνέχεια απαλλοτριώθηκε υπέρ του Ελληνικού Δημοσίου και κηρύχτηκε ιστορικό διατηρητέο μνημείο λόγω της αισθητικής του αξίας και της ιστορικής του σημασίας για τον ρόλο του στη νεότερη ιστορία της Καβάλας, πρώην Παρθεναγωγείο και πρώην Δημαρχείο, απ’ τον εξώστη του οποίου απευθύνθηκε στον λαό της Καβάλας ο Ελευθέριος Βενιζέλος.
Το κτήριο των καπνεμπόρων παραχωρήθηκε αιφνιδίως τον Ιανουάριο του 2003 στην Ιερά Μητρόπολη Καβάλας. Επειδή έχω πληροφορηθεί ότι ο Σύλλογος των Καπνεμπόρων ήταν ανενεργός την εποχή που παραχωρήθηκε το κτήριο, θεωρώ ότι θα ήταν πρέπον να γνωστοποιηθεί πότε συνεστήθη το Συμβούλιο που το παραχώρησε και ποια ήταν τα μέλη του. Δεν αμφισβητώ ότι πιθανότατα όλα έγιναν σωστά και πρέποντα, όμως, επειδή οι σκιές και οι ψίθυροι ποτέ δεν λείπουν, καλό θα ήταν όλα να είναι γνωστοποιημένα και διαυγή. Εξάλλου κατά τη γνωστή ρήση, η γυναίκα του Καίσαρα δεν αρκεί να είναι τίμια, πρέπει και να φαίνεται.
Ο προηγούμενος Μητροπολίτης Προκόπιος, με τον οποίο είχα πολλές φορές την τιμή και την ευχαρίστηση να συζητήσω, είτε στο πλοίο προς τη Θάσο είτε στο γραφείο του, έχοντας μαζί του μια γόνιμη συνεργασία σε θέματα αρχαιολογικά, και όχι μόνο, είχε επιστημονικό έργο, και, με 40 χρόνια θητείας στην πόλη, ήταν συντονισμένος με τον σφυγμό της Καβάλας. Δεν είναι τυχαίο το ότι δεν παρενέβη ποτέ σε θέματα που είχαν σχέση με τον ΣΦΓΤ. Δεν είναι επίσης τυχαίες οι δηλώσεις του προς την εφημερίδα «Πρωινή» τον Νοέμβριο του 2002, μετά την παραχώρηση του κτηρίου στη Μητρόπολη, όταν δήλωσε ότι ο Σύνδεσμος θα συνεχίσει «αδιατάραχτα» τη δράση του, ενώ ο όροφος θα φιλοξενήσει το Μουσείο που θα δημιουργήσει η Μητρόπολη. Το ίδιο ανέφερε σε επιστολή του προς τον Σύνδεσμο και στη διαθήκη που συνέταξε το 2014, πριν «κοιμηθεί» το 2017.
Ο νέος Μητροπολίτης φαίνεται ότι δεν γνωρίζει την πόλη. Ως εκ τούτου, έχει προφανώς το μειονέκτημα των ανθρώπων που δεν ξέρουν, αλλά ωστόσο νομίζουν ότι ξέρουν. Ανέλαβε μια θέση ισχυρής εξουσίας σε ένα καινούργιο γι’ αυτόν τόπο και μια από τις πρώτες ενέργειές του ήταν η επιδίωξη απομάκρυνσης του ΣΦΓΤ. Όμως η θέση και η δύναμη δεν αρκούν για τις επιδιώξεις σου, ακόμη κι αν είσαι Μητροπολίτης. Απαιτείται πνευματικό έργο, όχι μόνο σε εκκλησιαστικό επίπεδο, όταν μάλιστα πας να εκμηδενίσεις μια εστία μεγάλης πνευματικής ακτινοβολίας και έργου επί δεκαετίες. Θεωρώ ότι έπρεπε πρώτα να μάθει και μετά να ενεργήσει, αφού πλην των άλλων, έτσι εκτίθεται και η ηγεσία της Εκκλησίας της Ελλάδος.
Η Αρχαιολογική Υπηρεσία, επιτρέποντας το μεγαλεπήβολο σχέδιο προσθήκης και δεύτερου ορόφου (ουσιαστικά τρίτου, δεδομένου ότι σήμερα υπάρχουν δύο όροφοι) τέτοιου μεγέθους και μορφής σε υφιστάμενο αρχιτεκτόνημα ενός σημαντικού αρχιτέκτονα της πόλης, σε επαφή με το κηρυγμένο ιστορικό κτίριο που αποτελεί έδρα της, κλείνοντας μάλιστα τρία μεγάλα ανοίγματα του ορόφου, ενέργεια αδιανόητη για να τύχει της έγκρισης της Υπηρεσίας, στην ουσία αναιρεί τον λόγο της παρουσίας της στην Καβάλα. Είναι απορίας άξιον πώς οι υπάλληλοί της υπέγραψαν μια απόφαση που δεν φαίνεται να αποτελεί προϊόν κρίσης και εφαρμογής της νομοθεσίας. Υπηρετώντας τριάντα πέντε χρόνια στην Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Καβάλας θυμάμαι πόσες απαγορεύσεις επιβάλλαμε σε επεμβάσεις στα παλιά σπίτια και τα μνημεία της Καβάλας, καθώς και σε όλη την Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη, που οι περισσότερες θα προκαλούσαν πολύ μικρότερες βλάβες απ’ την προκείμενη. Η Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων Ξάνθης που γνωμοδότησε ότι δεν έχει αντίρρηση για την εν λόγω προσθήκη, οφείλει να αναρωτηθεί σε τί ταλαιπωρίες οδηγεί ιδιοκτήτες σπιτιών της παλιάς πόλης της Καβάλας επειδή παρέλειψαν να κατασκευάσουν κάποιο σοβάτινο εξωτερικό πλαίσιο παραθύρου που προβλεπόταν απ’ την άδεια ή έκαναν κάποια αλλαγή λίγων εκατοστών λόγω προβλήματος που παρουσιάστηκε κατά την κατασκευή ή όταν ζητούνται άδειες σε θέση λίγο πιο κοντινή απ’ αυτήν που ορίζει ο νόμος.
Κάποτε, ρώτησα ένα φίλο αρχιτέκτονα: «Ποιός έκτισε εκείνο το πολυώροφο κτίσμα ανάμεσα σε χαμηλά διώροφα και τριώροφα σπίτια στον λόφο του Σούγιουλου, που προκαλεί τόσο τεράστια ζημιά στην όψη της πόλης»; Μου απάντησε, εγώ. Έναν ελεύθερο επαγγελματία ίσως θα μπορούσες να τον δικαιολογήσεις για ενέργειες όπως η παραπάνω, όταν μάλιστα το επιτρέπει η νομοθεσία. Δύο γνωστούς και προβεβλημένους, όμως, αρχιτέκτονες, καθηγητές Πανεπιστημίου σε Τμήμα Αρχιτεκτόνων, που έκαναν τη μελέτη προσθήκης σε επαφή με το κηρυγμένο ως διατηρητέο μνημείο Μέγαρο Τόκου, δεν μπορείς να τους δικαιολογήσεις. Και φυσικά, δεν δικαιολογούνται οι φορείς και σύλλογοι που δεν αντιδρούν, Δήμος, Νομαρχία, Περιφέρεια, Τεχνικό Επιμελητήριο, Σύλλογος Αρχιτεκτόνων, κ.ά., καθώς και όλοι όσοι βλέπουν, ακούν και σιωπούν.
Αργύρης Μπακιρτζής
αρχιτέκτονας
